Δυο βήματα από τη φημισμένη πλατεία του Αγίου Μάρκου στο κέντρο της Βενετίας υπάρχει το κανάλι των Ελλήνων (Rio dei Greci), το οποίο οριοθετεί μία ομώνυμη νησίδα (Campo dei Greci). Σ’ αυτή έζησαν, πρόκοψαν και παρήγαγαν επί αιώνες ανεκτίμητο πνευματικό έργο χιλιάδες Έλληνες μέτοικοι από την Ελλάδα και φυγάδες από την αλωμένη Κωνσταντινούπολη.

Παρουσία αιώνων

Πριν από τον 10ο αιώνα μετανάστευσαν στη Βενετία οι πρώτοι Έλληνες τεχνίτες και καλλιτέχνες, που έγιναν περιζήτητοι για την τεχνική τους και συνέβαλαν στην κατασκευή και διακόσμηση πολλών κτιρίων της πόλης. Στα επόμενα χρόνια, ειδικά μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204), συμπληρώθηκε η ελληνική παρουσία με εμπόρους, οι οποίοι άνοιξαν τον δρόμο για πιο μαζικές μετοικήσεις Ελλήνων.

Το ελληνικό μεταναστευτικό κύμα πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις μετά την προέλαση των Τούρκων στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κορυφώθηκε μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Υπολογίζεται ότι την εποχή εκείνη ο ελληνικός πληθυσμός της Βενετίας άγγιξε τα 5.000 άτομα.

Μια σημαντική δραστηριότητα των Ελλήνων στη Βενετία ήταν η τυπογραφία. Το 1486 εκδόθηκαν τα δύο πρώτα ελληνικά βιβλία και λίγα χρόνια αργότερα ακολούθησαν εκδόσεις των μεγαλύτερων έργων των κλασσικών συγγραφέων της αρχαιότητας. Η τυπογραφική δραστηριότητα των Ελλήνων διατηρήθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα.

Από την αρχή της παρουσίας τους στη Βενετία οι Έλληνες διεκδίκησαν το δικαίωμα της ελεύθερης άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων τους, αλλά συνάντησαν αρνήσεις και περιορισμούς από τις πολιτικές και θρησκευτικές αρχές της πόλης, επειδή θεωρούνταν σχισματικοί. Επί πολλές δεκαετίες εκκλησιάζονταν κρυφά σε σπίτια, μέχρι που η Σύνοδος της Φλωρεντίας (1456) τους παραχώρησε ένα παρεκκλήσι στον ναό του Αγίου Βλάσση.

Η παράλληλες απόπειρες που έκαναν την ίδια εποχή να χτίσουν ορθόδοξη εκκλησία δεν έφερναν αποτέλεσμα, επειδή οι εργασίες διακόπτονταν. Μη μπορώντας να λύσουν το θρησκευτικό τους ζήτημα, στράφηκαν προς άλλες εξίσου σημαντικές διεκδικήσεις. Έτσι πέτυχαν το 1498 την ίδρυση Ελληνικής Αδελφότητας, τα έσοδα της οποίας προέρχονταν από συνδρομές μελών, εράνους, δωρεές και έκτακτες εισφορές σε ελληνικά πλοία που κατέπλεαν στη Βενετία

Ο Άγιος Γεώργιος

Το 1536 κατόρθωσαν επιτέλους οι Έλληνες της Βενετίας να πάρουν την άδεια ανέγερσης του ορθόδοξου ναού του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία Campo dei Greci. Ο σπουδαίος αυτός ναός ολοκληρώθηκε το 1577 και το εντυπωσιακό καμπαναριό του το 1603. Το τελευταίο ειδικά αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο, επειδή έγειρε από την αρχή της κατασκευής του και διατηρεί την κλίση του μέχρι σήμερα.

Στην εσωτερική διακόσμηση του «Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων» συμμετείχε ο Κρητικός αγιογράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός, που ζωγράφισε το μεγαλύτερο μέρος του Εικονοστασίου. Αριστερά της Ωραίας πύλης βρίσκεται η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, που πήρε μαζί της ως φυγάς μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Άννα Νοταρά, κόρη του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου Λουκά Νοταρά.

Όταν πριν από αρκετά χρόνια επισκέφτηκε τον Άγιο Γεώργιο ο Γάλλος συγγραφέας και στοχαστής Αντρέ Μαρλό, είπε ότι η παραπάνω εικόνα της «Παλαιολογίνας Νοταρά», έτσι την αποκαλούσαν επειδή προερχόταν από την οικογένεια των Παλαιολόγων, αποτελεί μια από σημαντικότερες βυζαντινές δημιουργίες που έχει αντικρίσει.

Στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου βρίσκονται δύο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κτίρια που κληροδότησε στην Αδελφότητα το 1664 ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωμάς Φλαγγίνης. Στο ένα λειτούργησε η Φλαγγίνειος Σχολή ανώτερων σπουδών και στο άλλο νοσοκομείο. Η Σχολή λειτούργησε επί 240 χρόνια, μέχρι το 1905, και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Ελληνισμού.

Από το 1955 στεγάζεται στο κτίριο της Φλαγγινείου σχολής το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών. Στο κτίριο του νοσοκομείου, που έκλεισε στις αρχές του 20ου αιώνα, στεγάζεται από το 1959 το εξαιρετικό Μουσείο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Εικόνων.

Μετά την κατάλυση της Βενετίας (1797) παρήκμασε και η ελληνική κοινότητα. Οι καταθέσεις των Ελλήνων δημεύτηκαν από τον Ναπολέοντα και οι περισσότεροι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν αλλού νέα πατρίδα ή να γυρίσουν στη σκλαβωμένη Ελλάδα.

Η κοινότητα σήμερα

«Στην ελληνική κοινότητα Βενετίας είναι γραμμένα σήμερα 140 μέλη και σε ολόκληρη την επαρχία του Βένετο πάνω από χίλια. Στην πλειονότητά τους οι παραπάνω Έλληνες και Ελληνίδες έχουν κάνει μικτούς γάμους με άτομα κυρίως ιταλικής καταγωγής, ενώ μόνο τρία αμιγή ζευγάρια Ελλήνων υπάρχουν σήμερα. Τα παλαιότερα χρόνια τα παιδιά που προέρχονταν από μεικτούς γάμους αποκτούσαν το καθολικό θρήσκευμα, για να μην αντιμετωπίσουν προβλήματα προσαρμογής στην τοπική κοινωνία. Ήταν τότε οι καιροί πιο δύσκολοι και περιορισμένη η ανεκτικότητα της ιταλικής κοινωνίας, κυρίως της καθολικής εκκλησίας. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, όμως, τα παιδιά των Ελλήνων βαφτίζονται ορθόδοξα με όλο και αυξανόμενους ρυθμούς».

Ο Κώστας Μπόβος, γραμματέας της ελληνικής κοινότητας Βενετίας, αποδίδει την αναστροφή του κλίματος κυρίως στη βοήθεια της ελληνικής Μητρόπολης και τη λειτουργία του ελληνικού σχολείου, στο οποίο φοιτούν 70 μαθητές. Στον τοίχο πίσω από το γραφείο του Κώστα Μπόβου είναι κρεμασμένα πορτρέτα του Κολοκοτρώνη και του Ρήγα Φεραίου.

Οι Έλληνες της Βενετίας ενίσχυσαν αποφασιστικά την επανάσταση του 1821. Στα μάτια τους ο σχεδόν αναλφάβητος και κοντόσωμος γέρος του Μοριά έμοιαζε με σοφό γίγαντα, που θα εξασφάλιζε πατρίδα στους διασκορπισμένους στον κόσμο Έλληνες. Τον Ρήγα Φεραίο τον θεωρούσαν ως κοντινό τους άνθρωπο, επειδή περνούσε από τα μέρη τους και καλλιεργούσε τον πόθο για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης πατρίδας.

Λαχτάρα για την Ελλάδα

Στη Βενετία συναντήσαμε Έλληνες που πονούν μέχρι απελπισίας για τη δοκιμαζόμενη Ελλάδα και φοβούνται ότι η χρεοκοπία της θα αποτελέσει τεράστιο πλήγμα και για την ομογένεια. Αν κλείσουν τα ελληνικά σχολεία της Ιταλίας και χαθεί η ελληνική γλώσσα από τα Ελληνόπουλα των μεικτών στην πλειονότητά τους γάμων, το μόνο που θα τα συνδέει με την Ελλάδα θα είναι το πιθανό ελληνικό επίθετό τους και η γνώση της λέξης «καλημέρα», τίποτα άλλο.

Ο Δημήτρης Ζαφειρόπουλος, πυρηνικός χημικός και πρώην πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, έχει οικογενειακή καταγωγή από το Αγρίνιο και το χωριό Ψάρι Μεσσηνίας. Το πρώτο πράγμα που δήλωσε μόλις τον συναντήσαμε ήταν ο πόνος του για τα προβλήματα της πατρίδας. Ο καημός του είναι διπλός τώρα που και η Ιταλία μπήκε στο πάνθεον των απειλούμενων με χρεωκοπία χωρών. Και οι δυο πατρίδες του δοκιμάζονται σκληρά κι αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο να το χωνέψει.

«Πονάω που μας προσβάλουν ως λαό, επειδή η αξιοπρέπεια είναι πάνω από την ελευθερία. Ακόμα και στους φυλακισμένους στερούν την ελευθερία, όχι όμως και την αξιοπρέπεια. Είχαμε ελπίσει σε μια πραγματικά ενωμένη Ευρώπη αλληλεγγύης μεταξύ των λαών, αλλά αυτό δεν υπήρξε ποτέ. Εκτός από τα προγράμματα Erasmus τίποτα άλλο δεν έχει γίνει για να φέρει κοντά τους Ευρωπαίους πολίτες.Πρέπει οι Έλληνες να ορθοποδήσουμε μόνοι μας, ενωμένοι με ένα πνεύμα και μια ψυχή, αλλά και χωρίς εθνικισμούς. Ο εθνικισμός είναι ο τελευταίος σταθμός των εξαθλιωμένων ανθρώπων και δεν πρέπει να μας δηλητηριάσει».

Μια ευχάριστη δόση λατρείας προς την Ελλάδα μας έδωσε κι ένας Αλβανός, ο Φρέντι Κρέκα, που έχει ανοίξει ένα κατάστημα γρήγορου φαγητού δίπλα στο κανάλι των Ελλήνων «Rio dei Greci» και απέναντι από το Ελληνικό Ινστιτούτο. Τα ελληνικά του είναι το ίδιο άψογα με τα ιταλικά, παρόλο που έχει ζήσει δώδεκα χρόνια στη Βενετία και μόνο έναν χρόνο στην Ελλάδα. Τραβάει η ψυχή του την ελληνική γλώσσα και τη θεωρεί πιο ρητορική από την ιταλική, επειδή δεν έχει εκφραστικά αδιέξοδα και βρίσκει πάντα λέξεις να ξεφύγει. Τρελαίνεται, επίσης, για τα ελληνικά τραγούδια περισσότερο από τα ιταλικά, επειδή μιλάνε κατευθείαν μέσα στην καρδιά του. Ο Φρέντι θεωρεί εκθαμβωτική τη Βενετία και εκτιμά τους κατοίκους της, αλλά θεωρεί τους Έλληνες πιο φιλικούς προς τους μετανάστες.

Παναγίες a la Greca

Οι Βενετοί θεωρούν τους Έλληνες απόγονους των Βυζαντινών και η λέξη Ελλάδα σημαίνει γι αυτούς Βυζάντιο. Γενικά οι Ιταλοί εκτιμούν τους Έλληνες, ίσως περισσότερο από όλους τους άλλους λαούς, γι’ αυτό διδάσκονται τα αρχαία και τα νέα ελληνικά στην ιταλική μέση εκπαίδευση.

Οι Βενετοί αγαπούν ιδιαίτερα τις βυζαντινές εικόνες της Παναγίας, που τις χαρακτηρίζουν «a la greca», δηλαδή ελληνικές. Μια δική τους θρησκευτική εικόνα την αποκαλούν «quadria», δηλαδή πίνακα ζωγραφικής, ενώ μια ελληνική αγιογραφία «icona».

Αξίζει να αναφερθεί ότι η πολιούχος της Βενετίας είναι η κρητικής καταγωγής Παναγία η Μεσοπαντίτισα, της οποίας η εικόνα φυλάσσεται στην εκκλησία της πόλης με το όνομα «Salute», που σημαίνει υγεία. Την παραπάνω εικόνα την είχαν πάρει μαζί τους οι Βενετοί από τον ναό του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο, όταν εγκατέλειψαν την Κρήτη. Επιστρέφοντας στη Βενετία, που εκείνη την εποχή μαστιζόταν από επιδημία πανούκλας, είδαν τους συμπατριώτες τους να θεραπεύονται και αυτό το απέδωσαν στην έλευση της εικόνας.

Σ’ αυτή την εικόνα ορκίζονταν από κοινού οι Βενετοί και οι Κρητικοί όταν υπέγραφαν συνθήκες ειρήνης. Καθώς η εικόνα βρισκόταν ανάμεσα στις δύο πάντες των αντιμαχόμενων πλευρών ως μεσολαβήτρια, απέκτησε το όνομα Μεσοπαντίτισα. Όπως λένε οι Βενετοί, είχε πολύ δουλειά να κάνει η Μεσοπαντίτισα στην κατεχόμενοι Κρήτη, καθώς οι Κρητικοί τους είχαν τρελάνει με τις συχνές εξεγέρσεις τους.

Την 21η Νοεμβρίου, που γιορτάζει η Μεσοπαντίτισα, οι Βενετοί έχουν αργία και κάνουν πανηγύρι στο οποίο προσφέρουν μελωμένα μήλα, αμύγδαλα και μαντολάτα. Στήνουν μάλιστα για μια βδομάδα μεγάλο λυόμενο γεφύρι στο κανάλι που οδηγεί στην εκκλησία Salute, για να προσκυνήσουν την εικόνα όσο το δυνατόν περισσότεροι πιστοί.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 

Εσώφυλλο καταστατικού της ελληνικής αδελφότητας.

Ponte dei Greci, η Γέφυρα των Ελλήνων.

Το Κανάλι των Ελλήνων, που περνάει μπροστά από το Ελληνικό Ινστιτούτο και τον Άγιο Γεώργιο.

---