Όταν το 332 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε από την περιοχή της σημερινής Αλεξάνδρειας, γονάτισε στην αχανή παραλία και χάραξε στην άμμο το αμφιθεατρικό σχήμα της μελλοντικής πόλης, η οποία θα γινόταν η πρωτεύουσα της Αιγύπτου και θα έπαιρνε το όνομά του.

Σπουδαίοι έμποροι

Μετά τον Μέγα Αλέξανδρο και την εγκαθίδρυση του κράτους των Πτολεμαίων άρχισαν να καταφθάνουν στην Αίγυπτο, και περισσότερο στην Αλεξάνδρεια, μετανάστες από όλες τις περιοχές της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας. Το επόμενο μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αίγυπτο άρχισε στις αρχές του 19ου αιώνα. Έλληνες έμποροι, μεταξύ των οποίων οι αδελφοί Τοσίτσα και ο Γεώργιος Αβέρωφ, διαδραμάτισαν ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά του βαμβακιού και τη δημιουργία μεγάλων εργοστασίων παραγωγής και επεξεργασίας αγροτικών και χημικών προϊόντων.

Δεν ήταν, όμως, όλοι οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας εύποροι επιχειρηματίες, ήταν και μικρομαγαζάτορες και απλοί εργαζόμενοι, που μετανάστευσαν στην Αίγυπτο για να εργαστούν στις ελληνικές επιχειρήσεις.

Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας απέκτησαν ξεχωριστό χαρακτήρα, επειδή μεγάλωσαν σε πολυεθνικό περιβάλλον. Τα χρώματα, οι γεύσεις και οι ήχοι της ανατολής σημάδεψαν την ψυχή τους και τους προίκισαν με καλλιτεχνική προδιάθεση και εμπορικές δεξιότητες. Είναι κοσμοπολίτες, μιλούν πολλές γλώσσες και δεν τους τρομάζουν οι αναμίξεις των λαών και των πολιτισμών. Παράλληλα νιώθουν εκατό τοις εκατό Έλληνες και ξοδεύουν πολύ προσωπικό χρόνο και χρήμα για να κρατήσουν την ελληνικότητά τους.

Τα περισσότερα ελληνικά κτίρια βρίσκονται στο λεγόμενο ελληνικό τετράγωνο της Αλεξάνδρειας, το οποίο περιλαμβάνει το Ελληνικό Προξενείο, το Πρατσίκειο-Τοσίτσειο δημοτικό σχολείο, το Αβερώφειο γυμνάσιο-λύκειο, την Ελληνική Ένωση και το ελληνικό νεκροταφείο. Όλα τα παραπάνω κτίρια αποτελούν εξαιρετικά νεοκλασικά αρχιτεκτονήματα και περιέχουν κειμήλια και καλλιτεχνικούς θησαυρούς μεγάλης εθνικής αξίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ελληνικό νεκροταφείο, το οποίο αποτελεί ένα υπαίθριο μουσείο υψηλής γλυπτικής τέχνης.

Η παρακμή της παροικίας

Με την άνοδο στην εξουσία του Νάσερ, στη δεκαετία του 1950, η Αίγυπτος εθνικοποίησε τις ξένες επιχειρήσεις, εκ των οποίων και τις ελληνικές, με αποτέλεσμα να αρχίσει η παρακμή της ελληνικής κοινότητας. Όσοι από τους εύπορους Έλληνες είχαν μεταφέρει κεφάλαια στο εξωτερικό εγκατέλειψαν την Αίγυπτο και επέστρεψαν στην Ελλάδα. Το ίδιο έκαναν και οι υπόλοιποι Έλληνες που είχαν συγγενείς ή απομεινάρια οικογενειακής περιουσίας στην Ελλάδα.

Το καθεστώς Νάσερ δεν επέτρεπε τότε την έξοδο από τη χώρα των Αιγυπτίων, ούτε των Ελλήνων που είχαν αιγυπτιακή υπηκοότητα. Οι μικροεπιχειρηματίες και υπάλληλοι, που εγκλωβίστηκαν στην Αίγυπτο, ακολουθούσαν ανορθόδοξες μεθόδους για να ταξιδέψουν, με κίνδυνο να έχουν μπλεξίματα με τις αρχές. Μετά από μερικά ακόμα χρόνια αβεβαιότητας, οι περισσότεροι απ’ αυτούς πούλησαν όσο όσο τις επιχειρήσεις τους, κυρίως στους Αιγύπτιους υπαλλήλους τους, και επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες που έχασαν τις περιουσίες τους ή αναγκάστηκαν να τις βγάλουν στο σφυρί για ένα κομμάτι ψωμί, πικράθηκαν επειδή αισθάνονταν ως οργανικό σώμα της Αιγύπτου. Σεβάστηκαν την ανάγκη δημιουργίας αιγυπτιακής παραγωγικής υποδομής, αλλά δεν κατανόησαν τους λόγους που εξαιρέθηκαν οι ίδιοι από αυτές τις εξελίξεις, ιδιαίτερα εκείνοι που ήταν κάτοχοι της αιγυπτιακής υπηκοότητας.

Ακόμα, όμως, κι αν είχαν εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια μέχρις ενός όλοι οι Έλληνες, η ελληνική αύρα θα πλανιόταν στον αέρα της πόλης. Όπως αναφέρει ο ακαδημαϊκός Μανώλης Ρούκουνας στο βιβλίο του «Ελληνικές διαδρομές στην Αίγυπτο»: «Η Αλεξάνδρεια, θα μείνει για πάντα δεμένη στο άρμα της ελληνικής μνήμης, εξαιτίας των ιδεών που άνθισαν επί αιώνες εκεί».

Αισιόδοξο σημάδι αποτελεί το γεγονός ότι οι νεαρότερων ηλικιών Έλληνες, που ζουν σήμερα στην Αλεξάνδρεια, αρχίζουν πάλι να δραστηριοποιούνται ως έμποροι και στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων, έχοντας αφήσει πίσω τις πικρίες του παρελθόντος. Ο σκοπός τους δεν είναι να αναγεννήσουν την οικονομική αυτοκρατορία των γονιών τους, αλλά να προοδεύσουν και να ζήσουν αξιοπρεπώς στη χώρα που γεννήθηκαν και αγαπούν.

Ασυντήρητα κειμήλια

Η ελληνική κοινότητα Αλεξάνδρειας χρειάζεται επειγόντως βοήθεια από την Ελλάδα, όχι μόνο οικονομική, αλλά και σε τεχνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, μέσα στα ελληνικά σχολεία φυλάσσονται σπάνια βιβλία, χειρόγραφα και αντικείμενα, που τα φθείρει ο χρόνος και οι υψηλές θερμοκρασίες. Θα μπορούσαν να δοθούν υποτροφίες σε μερικούς Έλληνες σπουδαστές των ΤΕΙ με ειδίκευση στη συντήρηση έργων τέχνης, με καθήκον να διασώσουν τα παραπάνω κειμήλια.

Δίπλα στα σχολεία βρίσκεται το ελληνικό Κανισκέρειο Γηροκομείο, που εκτός από τους θαλάμους των γερόντων, διαθέτει αυτόνομους χώρους, στους οποίους θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν με ελάχιστο κόστος οι Έλληνες συντηρητές. Οι ίδιοι τεχνικοί, θα μπορούσαν να απασχοληθούν και στο ελληνικό νεκροταφείο της πόλης, στο οποίο καταστρέφονται από τον καυτό ήλιο και την άμμο της ερήμου μαρμάρινα γλυπτά μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας.

Ακόμα και σήμερα, που η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της πτώχευσης, υπάρχουν φθηνοί τρόποι διάσωσης της ελληνικής κληρονομιάς, που είναι διάσπαρτη στις χώρες της Μεσογείου. Χρειάζεται όραμα, λίγο μυαλό, εθελοντική διάθεση και εμπνευσμένοι χορηγοί, για να συνεχίσει το ελληνικό πνεύμα να ομορφαίνει τον κόσμο.

Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας τον τελευταίο καιρό αντιμετωπίζουν προβλήματα εξ αιτίας των κοινωνικών αναταραχών που προκάλεσε η «αραβική άνοιξη». Εύχονται να ξημερώσουν καλύτερες ημέρες για την Αίγυπτο και ο φιλήσυχος λαός της να αποκτήσει πρόοδο και ευημερία αντάξια της τεράστιας ιστορικής κληρονομιάς του.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Το ελληνικό νεκροταφείο μοιάζει με υπαίθριο μουσείο υψηλής γλυπτικής τέχνης.

Η ποδοσφαιρική ομάδα της ελληνικής κοινότητας του 1934 (Φωτο: αρχείο ελληνικής κοινότητας).

Ο τρόφιμος του Κανισκερείου Γηροκομείου Γιάννης Λούρας.

Ο Πατριάρχης Θεόδωρος Β΄ υποδέχεται προσκυνητές στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο.

Η Γ' λυκείου του Αβερώφειου ελληνικού σχολείου.

Το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια.

---