«Τα σπίτια εδώ συναγωνίζονται ποιο έχει τις ομορφότερες ζωγραφιές στην πρόσοψή του. Τις φτιάχνουμε ξύνοντας τον τοίχο, γι’ αυτό και τα λέμε ξυστά. Υπάρχουν ειδικοί μαστόροι σοβατζήδες που κάνουν αυτή τη δουλειά και έχουν άμιλλα μεταξύ τους. Δεν έχουν όλοι το ίδιο ταλέ­ντο, αλλά έχουν την ίδια αγάπη για την τέχνη».

Από τον μεσαίωνα

Ο Γιάννης Κλεισάς, από το Πυργί Χίου, λέει ότι βρήκε κάποτε ένα παλιό ημε­ρολόγιο του 1906 με εικόνες απ’ το χωριό μου. «Εκεί είδα πολύ όμορφα ξυστά, μερικά από τα οποία, μάλιστα, αναπαρήγαγα στον εξωτερικό τοίχο του σπι­τιού μου. Αυτή η συνήθεια είναι πολύ παλιά,έχουμε ψάξει στο χωριό και έχουμε βρει ξυστά με χαραγμένη τη χρονολογία 1893. Ειδικοί επιστήμονες αναφέρουν ότι αυτή η τέχνη έχει τις ρίζες της στον μεσαίωνα, ενώ έχουν δει και σε αρχαία αγγεία που βρέθηκαν στο Εμπορείο, επίνειο του Πυρ­γιού, παρόμοια σχήματα με τα σημερινά ξυστά».

Δεν ζωγράφιζαν παλιά ολόκληρες τις προσό­ψεις των σπιτιών στο Πυργί. Μόνο τοπικά γύρω από τα παράθυρα και τις πόρτες άπλωναν λίγο σοβά και φτιάχνανε μικρά ξυστά. Έφτιαχναν και ξυστά με κύκλους, ακτίνες και δαντελωτά σχέδια, στο ταβάνι της σάλας των σπιτιών, που τα έλεγαν «φεγγάρια».

Το Πυργί έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός και δεν μπορούν οι κάτοικοι να μετα­κινήσουν ούτε ένα κεραμίδι χωρίς να πάρουν ειδική άδεια. Με τα οικοδομικά σχέδια των σπι­τιών υποβάλλουν και τα σχέδια των ξυστών που προτίθενται να χαράξουν.

Το χωριό γεννάει τέχνη

Πριν φτιάξουν τα ξυστά στρώνουν στον τοίχο χοντρό σοβά και μετά ένα μίγμα σκούρας θαλασσινής άμμου αναμειγμένης με ασβέστη και τσιμέντο. Όπως είναι φρέσκια η επά­λειψη την τρίβουν και τη γυαλίζουν με το φραγκόφτιαρο (δίσκο με σοβά που κρατούν οι σοβα­τζήδες) και το μυστρί. Στη συνέχεια απλώνουν δυο χέρια πηχτό ασβέστη, σταυρωτά για να ποτί­σει καλά.

Αμέσως μετά πιάνουν τους διαβήτες, τους χάρακες και το αιχμηρό ατσαλάκι, με το οποίο χαράσσουν τα σχέδια στον ασβέστη. Σοβατίζουν ένα μικρό κομμάτι και πριν στεγνώσει ο σοβάς χαράσσουν, μετά ξανασοβατίζουν και πάλι χαράσσουν. Ο μάστορας φτιάχνει τα σχέ­δια και λέει στον παραγιό πού να ξύσει με ένα πιρούνι της κουζίνας, για να φανεί πιο σκούρο. Το ξύσιμο γίνεται σιγά σιγά και με ορισμένη φορά, για να μην ξεκολλήσει ο σοβάς. Μόνο τον ασβέστη ξύνουν, ίσα να αγριέψει.

Οι σημερινοί σοβατζήδες του Πυργιού είναι παιδιά και εγγόνια σπουδαίων σοβατζήδων, που στο παρελθόν κατέθεσαν την ψυχή τους στους τοίχους του χωριού τους. Μερικοί φτιάχνουν ακόμα και κάδρα, που στη θέση του καμβά έχουν τοποθετήσει σοβά με ξυστά. Αυτό το χωριό γεννάει τέχνη, την έχουν οι άνθρω­ποι στο αίμα τους.
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΗΓΗ: www.greecewithin.com

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 

Μερικά ξυστά αποτελούν παραδοσιακή λαϊκή τέχνη υψηλού επιπέδου.

Το Πυργί μοιάζει με λαβύρινθο γεμάτο από στενά σοκάκια.

---